شب یلدا چیست؟

مردم مختلف با نژادها و قومیت های مختلفی در جهان وجود دارند که متناسب با فرهنگ و آموزه های پیشینیان خود روزهای خاصی برای جشن گرفتن و شاد بودن عمومی دارند. یکی از این جشن های به خصوص برای ایرانیان شب یلدا است. ایرانیان از دیرباز این شب خاص را گرامی می دارند و با برگزاری میهمانی و جشن، آن را گرامی می دارند. در این جشن سفره یلدا ، خوراکی های شب یلدا و رسوم شب یلدا بسیار مورد توجه هستند. شب چله که نام درست‌تر یلداست در واقع به آخرین شب پاییز گفته می‌شود.

این شب به دلیل این که بلندترین شب سال است و از آن به بعد روزها بلندتر شده و شب‌ها کوتاهتر می شوند از سوی ایرانیان به شب زایش و تولد خورشید معروف بوده که کریسمس مسیحیان نیز برگرفته از همین اعتقاد است.

نام یلدا برگرفته از چیست؟

واژه یلدا یک کلمه لری است که متشکل از یل، یعنی بزرگ و دا، یعنی مادر است و به دلیل اینکه در این شب همه فامیل در خانه بزرگ فامیل یعنی پدربزرگ و مادربزرگ جمع می شدند به این نام عامیت گرفت اما کلمه درست آن شب چله است که خود مردم لر هم از نام چله استفاده می‌کردند.

واژه چله هم از آنجایی به این شب نهاده شده که مردم ایران ۴۰ روز اول فصل سرما را چله بزرگ می‌نامیدند و ۲۰ روز بعد را چله کوچک که شروع چهل روز اول را شب چله می نامیدند و جشن می گرفتند.

تاریخچه یلدا

ایرانی ها به صفاتی مانند نجابت و البته اصالت معروف هستند، از این رو به گذشته و تاریخ خود بسیار اهمیت می دهند. به همین دلیل شب یلدا در میان مردم ایران از اهمیت خاصی برخوردار است. این شب بخصوص قدمت بسیار دیرینه ای دارد اما به صورت رسمی از سال ۵۰۲ پیش از میلاد مسیح علیه السلام و در زمان داریوش شاه یکم وارد تقویم ایران شد.

جشن ها و بازی هایی که در این شب برگزار می‌شوند ریشه‌های تاریخی دارند. بیشتر این جشن ها و شادی ها گروهی بوده و در میهمانی ها انجام می شدند که این موضوع میهمان‌نوازی و خوی اجتماعی و صمیمی ایرانیان را نشان می‌دهد.

مردم آن زمان که بیشتر کشاورز بودند و به صورت طبیعی با سپری شدن فصل ها هماهنگ شده بودند، کم کم به صورت علمی و از روی دانش توانستند کار خود را با حرکت خورشید و تغییر فصل و بلندی شب و روز و یا موقعیت قرارگیری ستارگان تنظیم کنند.

در آن دوران مردم، شب را نماد پلیدی و اهریمن، و روز را نماد روشنایی و پاکی می دانستند. شب یلدا بلندترین شب سال است و از آن شب به بعد روزها بلندتر و شب‌ها کوتاهتر می شوند و به اصطلاح روز بر شب غلبه می کند در آن زمان این برتری را برتری پیروزی و پاکی بر اهریمن می‌دانستند و شب چله را جشن گرفتند.

رسوم شب یلدا

حالا که متوجه شدیم شب چله چیست و برای چه این شب را جشن میگیریم، بهتر است در مورد رسومات آن نیز بیشتر بدانیم.

گستره شب چله در ایران بزرگ

رسوم شب یلدا در تمامی کشورهای فارسی زبان یا تمام کشورهایی که در زمان های قدیم جزئی از خاک ایران بودند رواج دارد. امروزه در کشورهایی نظیر بخش‌هایی از پاکستان و هند، کشمیر، افغانستان و به صورت خاص در تاجیکستان و … شب چله را جشن می گیرند.

خوراکی ها

در میهمانی شب یلدا رسم است که سفره ای گسترده می‌شود که نماد رزق و برکت است و همه افراد برای استفاده از خوراکی ها گرد آن جمع می شوند. در سفره یلدا خوراکی‌هایی مانند انار و هندوانه و خشکبار مانند آجیل و تخمه و انواع برگه های خشک میوه استفاده می شود.

گذشتگان ایرانیان به آئین مهر اعتقاد داشتند و از این رو به رنگ قرمز که نماد نور خورشید است علاقه فراوانی داشتند. انتخاب خوراکی های قرمز رنگ مانند انار، سیب، هندوانه، سنجد و … برای سفره جشن اشاره به همین موضوع دارد.

مراسمات مختلف در اقصی نقاط ایران

خراسان

در خراسان که بیشتر از نام شب چله استفاده می شود، رسوم شب یلدا را به صورت مفصل برگزار می کنند. در این استان آئین های جالبی برقرار بوده. در این شب هر خانواده برای رفتن به میهمانی، با خود چراغ یا فانوسی حمل می‌کرد. جمع شدن این چراغ ها در شب، نمای زیبایی به وجود می آورد که به آن چراغانی چله یا شب چراغ نیز می‌گفتند.

از خوراکیهای این استان در جشن یلدا می توان به انار، هندوانه، خربزه، چغندر یا لبو پخته یا لبوی خشک شده (پختیک) و انواع خشکبار و شیرینی مخصوصاً شیرینی کفبیخ نام برد. کفبیخ نام شیرینی سنتی خراسانی است که شباهتی به گز اصفهان نیز دارد. همچنین مرسوم بود که بسیاری از مردم، مراسم جشن عروسی را در شب یلدا برگزار می کردند.

قزوین

مردم این استان نیز این شب را با جمع شدن در خانه بزرگان فامیل جشن می‌گرفتند. معمولاً در این شب مادربزرگ ها نقش اصلی را داشتند. در قزوین مردم اعتقاد داشتند آوردن میوه های خشک و تر به ویژه میوه های قرمز رنگ شگون دارد و زمستان پر برکتی را نوید می‌دهد.

یکی از رسوم دیگر قزوینی ها، فرستادن خونچه چله از سوی داماد به عنوان هدیه زمستانی برای عروس است. معمولاً در این بسته هدیه، کله قند، پارچه، جواهرات ( گل طلا ) و هفت نوع میوه با تزئینات خاصی فرستاده می‌شد.

لرستان

مردم مناطق لر نشین نیز شب چله را با مراسمات خاصی گرامی می دارند. در مراسم این شب که لرها به آن (شو اول قاره) می گویند، دید و بازدید فامیل و دوستان، فال چهل سرو، فال حافظ، خوردن خوراکی های خاص و مراسم جالب دیگری که در ادامه اشاره خواهیم کرد برقرار است.

نوعی مراسم خاص در لرستان وجود داشته که در این رسم، نوجوانان و جوانان به پشت بام همسایه خود می رفتند و شالی را از بالا آویزان می‌کردند و اشعاری را می‌خواندند. صاحب خانه نیز کمی آجیل و شیرینی یا گندم برشته و میوه در شال بچه ها قرار داده بچه ها نیز هنگام بالا کشیدن شال اشعاری بابت تشکر از صاحبخانه می خواندند.

تقریباً در هر استان و دیاری در کشور عزیز مان مراسم خاصی برای گرامیداشت شب یلدا وجود دارد که این، نشان از تنوع قومیت و بزرگی اقوام ایرانی دارد.

شعر خوانی در شب یلدا

فرهنگ بالای ایرانیان مخصوصاً علاقه بسیار زیاد اقوام ایرانی به شعر و ادبیات فارسی باعث شده که این رسم زیبا نیز از دیرباز در فرهنگ شب چله گنجانده شود. شاهنامه خوانی که از اشعار کهن شاعر بزرگ ایران، فردوسی بزرگ بوده و همچنین حافظ خوانی یا فال حافظ، دیگر شاعر بزرگ ایران از جمله اشعار خوانده شده در این جشن است.

قصه خوانی شب یلدا

از دیگر رسوماتی که معمولاً در بین همه اقوام ایرانی رواج داشته و دارد، خواندن و تعریف قصه های پندآموز است. معمولاً این قصه ها از سوی بزرگتران مجلس خوانده می‌شوند و دیگر حاضران در حین پذیرایی از خود به قصه‌های پندآموز نیز گوش می‌دهند.

حال که بیشتر با این جشن دیرینه ایرانی آشنا شدیم، پسندیده است که در این شب، کمی از فضای مجازی دور شویم و صمیمیت واقعی را در کنار آنهایی که دوستشان داریم در شب چله جشن بگیریم.